حصار شادمان در سفرنامۀ محمدصادق گلشنی

تاریخ همایون (۱۹۰۹م) اثر محمدصادق گلشنی یکی از سفرنامه های مشهور تاجیک است که حاوی معلومات جالب و نادری دربارۀ امارت بخارا و مرزهای تابع آن است. این اثر از نه مقاله تشکیل شده و به ترتیب در ذکر ایالت های بخارای شریف، میانکال، لب آب، قرشی و خزار، شهر سبز، حصار، ختلان، قراتگین، و حکومت درواز و توابع غرم است. گلشنی در این اثر دربارۀ هریک از این موضع ها معلومات جالب و مکمل به دست می دهد. وی در اثرش بیشتر به بیان مسئله های مربوط به موقعیت ایالت ها، شمارۀ جمعیت آن ها، مسافت راه از مرکز ولایت ها تا شهر بخارا، محصولات اساسی، اقوام ساکن در این ایالت ها و کسب و کار آن ها و... پرداخته است. یکی از مهم ترین مواضع بخارا که در اثر گلشنی مورد توجه قرار گرفته، ایالت حصار است. او دربارۀ اهالی ولایت حصار معلومات دقیق داده و ساکنان این منطقه را به دو فرقۀ تاجیک و ازبک تقسیم کرده است. وی ضمن یادآوری پرجمعیت بودن وادی حصار، راجع به پیشه و نیز خصلت های مردم بیکی گری حصار اطلاعات دقیق به دست داده است. گلشنی ضمن یادآوری پرجمعیت بودن وادی حصار، دربارۀ پیشۀ مردمان، تعداد و ترکیب اهالی و اقوام مختلف ساکن در حصار، توابع و دیهه ها، آثار معماری، اشخاص معروف و آبرومند این ناحیه و... به تفصیل سخن گفته است. ارزش سفرنامۀ محمدصادق گلشنی این است که وی ضمن بازدید از هر موضعی، اهالی، کسب و هنر، مشغولیت و عموماً مرزوبوم آن جای ها را مفصل و دقیق و موشکافانه به رشتۀ تصویر کشیده است و این موضوع نشان از باسوادی، صاحب قلمی و دقت نظر او دارد.